دیسک کمر یکی از اختلالاتی است که در ناحیه ستون فقرات رخ می دهد و افراد زیادی با آن دست و پنجه نرم می کنند. از این رو ضروری است با این بیماری و در ابتدا با آناتومی ستون فقرات آشنا شویم. ستون فقرات از 33 مهره تشکیل شده است که توسط دیسک ها از هم جدا شده اند.
ستون فقرات به 4 ناحیه تقسیم بندی می شود که عبارتند از:
- ستون فقرات گردنی: شامل 7 مهره که در گردن قرار دارند.
- ستون فقرات سینه ای: متشکل از 12 مهره که در ناحیه قفسه سینه قرار دارند.
- ستون فقرات کمری: 5 مهره که در قسمت پایین کمر قرار دارند.
- ستون فقرات ساکروم یا خاجی: دربرگیرنده 5 مهره که در زیر کمر قرار دارند و 4 مهره که استخوان دنبالچه را تشکیل می دهند.
همان طور که اشاره شد، ستون فقرات کمری از 5 مهره در ناحیه کمر تشکیل شده است که توسط دیسک ها از هم جدا شده اند. دیسک ها بافتی قوی و غضروف مانند هستند که دو مهره را در کنار هم منسجم نگه می دارند. این دیسک ها ضربه گیر بوده و استخوان ها را نرم می کنند. انعطاف پذیری کمر را افزایش داده و از وزن بدن پشتیبانی می کنند. نخاع را احاطه کرده و از آن محافظت می کنند و طیف وسیعی از حرکات بدن را امکان پذیر می کنند. اما بر اثر عواملی همچون بالا رفتن سن، از میزان انعطاف پذیری و کارایی دیسک ها کاسته شده و منجر به درد در ناحیه کمر می شود که با اصطلاح دیسک کمر شناخته می شود. در چنین شرایطی دیسک ها فرسوده شده و فضای بین مهره ها باریک می شود که منجر به ساییده شدن مهره ها به هم می شود و به مرور زمان خارهای استخوانی ایجاد می شوند که به نخاع یا رشته های عصبی فشار می آورند و منجر به درد کمر و پا و هم چنین گزگز و بی حسی یا ضعف در پاها می شود. در برخی موارد نیز کنترل مثانه و روده ممکن است از بین برود.
عملکرد ستون فقرات کمر و دیسک ها
- مرکز تعادل بدن
- محافظت از نخاع
- ایجاد ثبات برای کمر و ستون فقرات
- حفظ فاصله بین مهره ها در حین حرکت
- پشتیبانی از قسمت فوقانی ستون فقرات و وزن سر
- تحمل وزن بدن و انتقال وزن اضافی از بالاتنه به پاها
- ایجاد نقطه اتصال برای بسیاری از ماهیچه ها و رباط ها
- توزیع فشار وارده بر روی ستون فقرات و جذب ضربات وارده بر آنها
- فراهم نمودن محفظه ای استخوانی برای اعصاب انشعابی از انتهای نخاع
- ایجاد انعطاف برای ستون فقرات به هنگام حرکات بدن ( راه رفتن، دویدن، نشستن، بلند شدن ) در همه جهات و هم چنین جلوگیری از حرکات بیش از حد
بررسی تخصصی ستون فقرات کمری
ستون فقرات کمری از زیر آخرین مهره قفسه سینه (T12) شروع می شود و به بالای ستون فقرات ساکروم (S1) ختم می شود و از پنج مهره در قسمت پایین کمر تشکیل شده است. مهره های کمری که به نام های L1 تا L5 شناخته می شوند، بزرگترین مهره های ستون فقرات هستند. به انحنای ستون فقرات کمری به سمت داخل، منحنی لوردوتیک گفته می شود. یک صفحه استخوانی نازک به نام لامینا از دسترسی به کانال نخاعی محافظت می کند. لایه بیرونی دیسک ها را که از چندین لایه الیاف پروتئین کلاژن سخت تشکیل شده؛ حلقه فیبروزوس گویند. نوع نرم تری از پروتئین کلاژن قسمت مرکزی دیسک کمر را تشکیل می دهد که هسته پالپوزوس نام دارد و حاوی 70 تا 90 درصد آب است.
رباط های موجود در ستون فقرات عبارتند از:
- رباط طولی جلویی یا قدامی: حفظ ثبات مفاصل کمری و محدود کردن ستون فقرات کمری در هنگام خم شدن به سمت عقب
- رباط طولی پشتی یا خلفی: محدود کردن ستون فقرات کمری در هنگام خم شدن به جلو
- رباط فوق خاری و بین خاری: پیوند دادن دو مهره به هم و محدود کردن ستون فقرات در هنگام خم شدن به جلو
- رباط میان عرضی یا بین عرضی: کمک به مقاومت ستون فقرات در هنگام خم شدن تنه
- رباط زرد یا فلاوم: پوشش نخاع از پشت و محافظت از آن
- رباط تهیگاهی کمری یا ایلپولومبار: کمک به تثبیت ستون فقرات لومبوساکرال
ماهیچه های متصل به ستون فقرات کمری عبارتند از:
- ماهیچه پشتی بزرگ یا لاتیسیموس دورسی: کمک به استفاده از بازوها برای بالا بردن وزن بدن، بلند کردن قفسه سینه هنگام تنفس، کمک برای خم شدن به پهلو
- ایلیوپسواس: حرکت دادن مفصل ران، خم کردن و ثابت نگه داشتن لگن و کمر در حین راه رفتن، دویدن و بلند شدن از روی صندلی
- پارا نخاعی یا مهره های رکتوس: کمک برای خم شدن و چرخیدن به پهلو، کمک به حفظ وضعیت بدن
اعصاب نخاعی کمری 5 جفت است که عبارتند از:
عصب نخاعی L1: انتقال حس به کشاله ران و ناحیه تناسلی و کمک به حرکت عضلات لگن
اعصاب نخاعی L2,L3,L4: ایجاد حس در قسمت جلوی ران و قسمت داخلی ساق پا و کنترل حرکات عضلات لگن و زانو
عصب نخاعی L5: ایجاد حس در قسمت بیرونی ساق پا، قسمت بالای پا و فضای بین انگشت اول و دوم و کنترل حرکات ران، زانو، پا و انگشتان پا
تاندون ها، ماهیچه ها را به مهره ها متصل می کنند و با هم کار می کنند تا حرکت بیش از حد را محدود کنند.
یکی از مهم ترین رشته های عصبی موجود در ستون فقرات کمری، عصب سیاتیک است که از لگن عقب شروع شده و از پشت ساق پا گذشته و به پا ختم می شود.
از قسمت پایینی مغز(پایه جمجمه) تا حدود مهره L1 مجموعه ای از بافت های عصبی گسترش یافته که طناب نخاعی نام دارد و پیام ها را بین مغز و عضلات منتقل می کند. سایر رشته های عصبی در زیر این سطح، دم اسبی نامیده می شوند که به موجب شباهت ظاهری آنها به دم اسب، نام گذاری شده اند.
بیماری ها و اختلالات تاثیر گذار بر ستون فقرات کمری
دیسک کمر به دلیل تغییر در ساختار دیسک ایجاد می شود که افزایش سن، وضعیت بدنی نامناسب و کار سخت از علل شایع آن محسوب می شوند. از جمله بیماری ها و اختلالاتی که بر ستون فقرات کمری تأثیر می گذارند عبارتند از:
- گرفتگی عضله: اسپاسم یا کشیدگی عضلات
- شکستگی مهره: به موجب پوکی استخوان، شکستگی در اثر تصادف با وسیله نقلیه یا ناشی از تومور در ستون فقرات
- لوردوز کمری یا عقب افتادگی: انحنای بیش از حد در قسمت پایین کمر که فشار زیادی به مهره های کمری وارد می کند.
- سندرم دم اسب: فشرده شدن مجموعه رشته های عصبی دم اسب که باعث کمر درد و بی اختیاری در ادرار و مدفوع می شود.
- اسکولیوز: انحنای غیر طبیعی در ستون فقرات که در بزرگسالان به دلیل افزایش سن یا تحلیل رفتن ستون فقرات ایجاد می شود.
- دیسک برآمده: کاهش میزان آب موجود در دیسک و خشک شدن آن که منجر به فشرده شدن آن و حتی شکستن حلقه بیرونی دیسک می شود.
- اسپوندیلولیستزیس: زمانی که مهره کمری نسبت به مهره زیر آن از جای خود خارج شود که منجر به فشار بر روی عصب شده و باعث کمردرد یا پا درد شود.
- دژنراسیون دیسک: زمانی که دیسک های ستون فقرات کمر فرسوده می شوند و فضای بین مهره ها کاهش می یابد و از اینرو اعصاب را تحت فشار قرار می دهد و باعث کمردرد می شود.
- سیاتیک: سیاتیک که رادیکولوپاتی کمری نیز نامیده می شود، درد عصبی ناشی از آسیب یا تحریک عصب سیاتیک است که باعث ایجاد کمردرد شوک مانند یا سوزش می شود.
- فتق دیسک: دیسک فشرده یا پاره شده و تکه های آن بر روی رشته های عصبی واقع در پشت فضای دیسک فشار می آورند که می تواند باعث کمردرد، گزگز یا بی حسی در پاها و ضعف عضلانی شود.
- باریک شدن فضای اطراف نخاع که منجر به درد، بی حسی یا ضعف در پاها، کشاله ران، باسن و کمر می شود که هنگام راه رفتن یا ایستادن بدتر می شوند اما در هنگام دراز کشیدن، نشستن یا خم شدن به جلو کاهش پیدا می کنند.
علائم دیسک کمر
شایع ترین علائم بیماری دیسک کمر عبارتند از:
- بی حسی در پا
- کمردرد متمرکز
- اسپاسم عضلات پشت
- کاهش دامنه حرکت کمر
- ضعف عضلانی در پاها
- کاهش رفلکس در زانو یا مچ پا
- تغییرات در عملکرد مثانه یا روده
- درد در پشت یا سوزن سوزن شدن
- بی حسی در باسن، کشاله ران یا پاها
- درد در هنگام حرکت (عمدتاً خم شدن و پیچش)
- درد عصب سیاتیک که از پشت یا باسن شروع می شود و از پائین پا به ساق پا یا داخل پا می رسد.
- کمر درد متناوب یا مداوم که ممکن است با حرکت، سرفه، عطسه یا ایستادن برای مدت طولانی بدتر شود.
نحوه تشخیص دیسک کمر
علاوه بر معاینه فیزیکی، آزمایشات زیر برای تشخیص صحیح و دقیق ضروری اند:
اشعه ایکس
در این آزمایش از پرتوهای الکترومغناطیسی برای دستیابی به تصاویری از بافت های داخلی، استخوان ها و اندام ها استفاده می شود تا بدین طریق شکستگی ها و مشکلات دیسک مشخص شود.
سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری
تولید تصاویر افقی یا برش هایی از بدن با استفاده از اشعه ایکس برای دست یافتن به تصاویر دقیقی از هر قسمت از بدن جهت تشخیص مواردی همچون خارهای استخوانی، تخریب استخوان در اثر عفونت یا تومور.
MRI
تولید تصاویر دقیق از اندام ها و ساختارهای بدن با استفاده از آهنرباهای بزرگ و فرکانس های رادیویی برای مشخص شدن مشکلات نخاع و تومورها که تصاویر دقیق تری نسبت به سی تی اسکن ارائه می دهد.
میلوگرام
تصویربرداری از مهره ها، دیسک ها، نخاع و اعصاب با استفاده از رنگ تزریق شده به کانال نخاعی.
تست نوار عصب و عضله (EMG) و (NCV)
اندازه گیری عملکرد اعصاب در مقابل تحریک عصب عضله.
نحوه درمان دیسک کمر
دو روش برای درمان دیسک کمر وجود دارد که بسته به شدت و نوع آن یکی از آنها پیشنهاد می شود:
- درمان بدون عمل جراحی
- درمان تحت عمل جراحی
در مواردی که شدت بیماری زیاد نبوده و قابل کنترل باشد، موارد زیر جهت مدیریت وضعیت بیمار تجویز می شود:
- استراحت
- کنترل وزن
- دارو درمانی برای موارد التهابی برای مثال نوروفن و آسپرین
- دارو درمانی همچون تجویز شل کننده های عضلانی، مسکن هایی مانند استامینوفن و ضد التهاب مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- فیزیوتراپی شامل ماساژ، تحریک الکتریکی، کیسه آب گرم، کیسه آب سرد، کشش مفاصل کمر و سایر برنامه های ورزشی
- تزریق استروئید در موارد شدت دیسک که در سه نوع در نظر گرفته می شود:
- تزریق استروئید به فضای اپیدورال (فضای کنار پوشش نخاع)
- تزریق استروئید به پوشش بافت مفصل فاست
- تزریق استروئید به ناحیه بین ستون فقرات و نخاع
اما در صورتی که اقدامات فوق نتیجه بخش نباشد، معمولاً جراحی گزینه نهایی است. روش های رایج جراحی عبارتند از:
- جراحی رفع فشار ستون فقرات کمری
- دیسککتومی کمر
- لامینوتومی کمری یا لامینکتومی
- فورامینوتومی کمری
- کورپکتومی کمر
- جراحی تعویض دیسک کمر
- فیوژن یا همجوشی ستون فقرات کمری
- تحریک الکتریکی برای آسیب نخاعی (SCS)
در دیسککتومی کمر بخشی از دیسک برای کاهش فشار روی رشته های عصبی مجاور برداشته می شود.
در لامینکتومی قسمت کوچکی از قوس های استخوانی کانال نخاعی (لامینا) برداشته می شود.
در فورامینوتومی برای باز کردن دهانه های رشته های عصبی، مقداری از استخوان آن ناحیه برداشته می شود.
در کورپکتومی قسمت بزرگ جلویی مهره و همچنین دیسک برای کاهش فشار روی نخاع برداشته می شود.
در جراحی تعویض دیسک کمر، دیسک کمر بیمار برداشته شده و دیسک مصنوعی جایگزین آن می شود.
در فیوژن دو یا سه مهره کمری به هم متصل می شود.
در تحریک الکتریکی برای بازیابی عملکرد عضلات پایین تنه تحت کنترل اعصاب کمر از شوک الکتریکی استفاده می کنند.
پیشگیری از دیسک کمر
با توجه به اینکه بیش از 80 درصد از بزرگسالان دچار کمردرد می شوند، مراقبت از ستون فقرات کمری ضروری است. رعایت موارد زیر در کاهش ابتلا به دیسک کمر موثر خواهد بود:
- کاهش وزن: وزن اضافی بدن باعث فشار اضافی بر روی کمر می شود.
- تقویت عضلات شکم: چنانچه عضلات شکم قوی باشند می توانند به تثبیت کمر و کاهش خطر آسیب کمک کنند.
- وضعیت بدنی مناسب: نشستن طولانی مدت، بلند کردن یا کشیدن اجسام سنگین، حرکات تکراری همچون خم شدن یا چرخش مکرر و فعالیت بدنی سنگین خطر ابتلا به دیسک کمر را افزایش می دهد.
- ترک سیگار: نیکوتین موجود در سیگار جریان خون را در ساختارهای ستون فقرات از جمله دیسک های کمر کاهش می دهد و توانایی دیسک های ستون فقرات را برای جذب مواد مغذی مورد نیاز از خون مختل کرده و دیسک ها را بیشتر در معرض آسیب قرار می دهد.
مطالب پیشنهادی دیگر: