بدن انسان برای سوخت و ساز به چربی نیاز دارد. چربی های خون یا همان لیپیدها که شامل کلسترول و تری گلیسیریدها هستند، برای سلامت سلول ها بسیار مهم می باشند. اما میزان چربی خون در بدن باید در حد نرمال باشد.
انواع چربی خون
چربی های اصلی موجود در خون به دو نوع تقسیم می شوند که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.
کلسترول
کلسترول یک نوع ماده مومی شکل است که به واسطه بدن تولید می شود، علاوه بر آن این ماده در منابع غذایی مانند: مرغ، گوشت قرمز،زرده تخم مرغ، ماهی و لبنیات مانند پنیر موجود می باشد.
انواع کلسترول
لیپوپروتئین با چگالی کم یا کلسترول بد (LDL)
مضر می باشد چرا که منجر به تجمع کلسترول در سرخرگ ها و تشکیل پلاک (تجمع چربی، کلسیم و سایر مواد موجود در خون، در دیواره سرخرگ ها) می شود.
لیپوپروتئین با چگالی بالا یا کلسترول خوب (HDL)
مفید می باشد، چرا که به دفع کلسترول از بدن کمک می کند. عواملی که موجب افزایش سطح کلسترول خون می شوند، عبارت است از:
- مصرف موارد غذایی با کالری بالا به مقدار زیاد
- در وضعیت غلظت کلسترول خون وراثت و ژن ها نقش زیادی دارند
- سن و جنس
- مصرف مواد غذایی چرب
- کم بودن فعالیت بدنی
تری گلیسیرید
نوع دیگری از چربی می باشد که به واسطه بدن تولید می شود، علاوه بر آن در مواد غذایی مانند گوشت قرمز، غذاهای حاوی قند تصفیه شده، فروکتوز، لبنیات پر چرب و الکل نیز یافت می شود. عواملی که موجب افزایش سطح تری گلیسیرید خون می شوند، عبارت است از:
- رژیم غذایی نامناسب
- چاقی و اضافه وزن
- مصرف دخانیات و کشیدن سیگار
- مصرف الکل
- عدم تحرک
- ورزش نکردن
- ژنتیک
این کلسترول و تری گلیسیریدها به عنوان منبع انرژی، برای ساخت هورمون های استروئیدی (مانند هورمون های جنسی) و همچنین تشکیل اسیدهای صفراوی، برای کمک به هضم و جذب چربی ها در دستگاه گوارش، کاربرد دارند. این چربی ها در خون نامحلول هستند و به واسطه لیپوپروتئین ها (ساختارهایی متشکل از چربی و پروتئین) در خون به بافت های مختلف حمل می شوند.
مقدار طبیعی سطح چربی خون در بدن به شرح زیر می باشد:
- مقدار مناسب سطح کلسترول کمتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر می باشد.
- مقدار مناسب تری گلیسیرید کمتر از 150 میلی گرم در دسی لیتر می باشد.
چربی خون بالا
چربی خون بالا یا به اصطلاح پزشکی هیپرلیپیدمی به معنی افزایش میزان لیپیدها (چربی ها) از جمله کلسترول و تری گلیسیرید در خون می باشد. این عارضه معمولا بدون علامت است اما به طور جدی، خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی مانند: بیماری عروق کرونر، بیماری عروق مغزی و بیماری عروق محیطی را افزایش می دهد. بنابراین با توجه به این خطرات، تشخیص و درمان هیپرلیپیدمی یا همان بیماری چربی خون بالا اهمیت بسیار زیادی دارد. ارزیابی وضعیت چربی معمولا با بررسی نمونه خون انجام می شود.
آزمایش استاندارد هیپرلیپیدمی شامل موارد زیر می باشد:
- لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL)
- لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL)
- اندازه گیری کلسترول تام
- تری گلیسیرید
علائم افزایش چربی خون
افرادی که به بیماری چربی خون مبتلا هستند، دچار علائم زیر می باشند:
- افزایش تعریق بدن
- سرگیجه و وزوزگوش
- مسدود شدن رگ های خونی در مغز و قلب
- سردرد و سنگینی سر (آشنایی با انواع سردرد)
- سفت شدن عضلات زیر بغل
- سوزش و احساس افزایش حرارت بدن و کف پا
- احساس سنگینی، خستگی و کوفتگی بدن
- ورم و پف کردن صورت
- خواب آلودگی
- خشکی و تلخی دهان
- تپش قلب پس از مصرف غذاهای چرب (به صورتی که این علایم با خوردن آبلیمو، آبغوره یا سرکه برطرف شود.)
- دردهای ناحیه ساق و کف پا
برخی از شرایط خاص پزشکی نیز منجر به افزایش سطح چربی خون می شود که عبارت است از:
- بیماری دیابت
- سندرم متابولیک
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- کم کاری تیروئید
- سندرم کوشینگ
- بیماری کلیوی
درمان چربی خون بالا
وجود یک رژِیم غذایی مناسب به منظور کاهش چربی خون بسیار موثر می باشد. برخی از مواردی که موجب کاهش این عارضه می شوند عبارت است از:
- از مصرف بیش از حد زرده تخم مرغ، روغن جامد، سیرابی، جگر، بستنی، چیپس، پفک، شیرینی و قند پرهیز کنید.
- به جای مصرف گوشت قرمز و پرچرب از گوشت های سفید مانند مرغ و ماهی استفاده کنید.
- از مواد غذایی گیاهی شامل: حبوبات، غلات، شوید و کدو استفاده کنید.
- به جای مواد سرخ کردنی از مواد غذایی بخارپز یا کبابی استفاده کنید.
- شیر کم چرب مصرف کنید.
- سیر خام و سبزیجاتی مانند کاهو و میوه هایی مثل پرتقال، سیب، گلابی و گریپ فروت مصرف کنید.
- از برخی گیاهان دارویی مانند: آویشن، گشنیز، سیاه دانه و سبزیجاتی مانند: پودر زنجبیل، دم کرده لیمو عمانی و تخم شوید استفاده کنید.
- از دمنوش خار مریم، زنیان و عناب استفاده کنید.
عوارض چربی خون بالا
بالا بودن سطح کلسترول خون موجب تجمع پلاک در عروق و تصلب شرایین می شود. این بیماری خطرناک سرعت خون در عروق را کاهش می دهد و حتی در برخی از مواقع، بروز لخته های خون خطرناک را افزایش می دهد. بنابراین چربی خون بالا ممکن است به بروز بسیاری از عوارض تهدید کننده زندگی مانند موارد زیر شود:
- حمله قلبی
- سکته
- آنژین (درد قفسه سینه)
- بیماری عروق محیطی
- فشار خون بالا
- بیماری مزمن کلیوی
- سنگ صفرا
سخن پایانی
اگرچه چربی خون بالا می تواند ارثی باشد، اما در بیشتر مواقع این بیماری نتیجه انتخاب سبک زندگی ناسالم است. رژیم غذایی سالم در این مورد از اهمیت زیادی برخوردار است، به صورتی که نباید بیشتر از 6 درصد کالری روزانه شما متشکل از چربی اشباع باشد. توجه داشته باشید که اگر نتایج آزمایش شما در حد مطلوبی نباشد، و علاوه بر آن سابقه خانوادگی کلسترول و تری گلیسیرید بالا، بیماری قلبی یا سایر عوامل خطر زا مانند اعتیاد به سیگار و بیماری دیابت یا فشار خون بالا دارید، حتما باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنید، تا علاوه بر پیشگیری از شدت بیماری، به درمان آن نیز بپردازید.
مطلب پیشنهادی دیگر: کبد چرب و روش های درمان آن