دیابت یا مرض قند یک نوع بیماری متابولیک (سوخت و ساز مواد غذایی) مزمن است که در آن بدن قادر نیست از گلوکز استفاده نماید. گلوکز یک نوع ماده حیاتی برای سلامتی بدن می باشد که انرژی لازم برای سلول های سازنده عضلات، بافت های بدن و مخصوصا سلول های مغزی را تامین می کند. هنگامی که هورمون انسولین، که به وسیله غده پانکراس یا همان لوزالمعده ترشح می شود و وظیفه هدایت گلوکز را به سمت سلول های بدن بر عهده دارد عملکرد خود را از دست می دهند، گلوکز به جای ورود به سلول در خون انباشته می شود و به این ترتیب سطح آن در بدن بالا می رود و در نتیجه بیماری دیابت شکل می گیرد. همانطور که ذکر شد، بالا رفتن سطح قند خون ویژگی مشترک این نوع بیماری می باشد. اما علت بروز دیابت بر اساس انواع آن متفاوت است.
انواع دیابت
مرض قند یا همان بیماری دیابت به طور کلی به 5 دسته تقسیم می شود که عبارتند از:
- نوع یک
- نوع دو
- پیش دیابت
- دیابت بارداری
- دیابت بی مزه
نوع 1
این نوع به دیابت وابسته به انسولین معروف است و به نوعی اختلال خود ایمنی شناخته می شود که بیشتر در نوجوانان شایع می باشد. در دیابت نوع 1 توانایی بدن در تولید انسولین از بین می رود، در چنین شرایطی انسولینی در بدن وجود ندارد که بتواند گلوکز را به سمت سلول های بدن هدایت کند. این نوع مرض قند مادرزادی است، به همین علت در کودکان بیشتر به چشم می خورد.
نوع 2
نوع 2 بسیار شایع تر از نوع 1 است، چرا که به طور مستقیم با رژیم غذایی و سبک زندگی در ارتباط می باشد. در دیابت نوع 2 انسولین در بدن موجود هست، اما به وظیفه خود عمل نمی کند. شرایطی که ابتلا به قند خون بالا را به خوبی فراهم می کند به شرح زیر می باشد:
- ورزش نکردن
- مصرف بیش از حد شیرینی و نوشیدنی های صنعتی
- داشتن اضافه وزن
- چاقی
- مصرف سیگار و دخانیات
- بی تحرکی
- دریافت کالری بیش از حد
این نوع دیابت بیشتر در بزرگسالان شایع است اما کودکان و نوجوانان نیز در معرض ابتلا به دیابت نوع دو می باشند.
پیش دیابت
به دنبال سبک زندگی و رژیم غذایی نامناسب خطر ابتلا به این بیماری افزایش پیدا می کند. اگر طبق نتیجه آزمایش خون، در مرحله پیش دیابت باشید جای امیدواری وجود دارد؛ چرا که مرحله پیش دیابت همان طور که از نام آن مشخص است به این معناست که با وجود سطح بالای گلوکز در بدنتان هنوز به مرض قند یا دیابت مبتلا نشده اید. در این شرایط توصیه می شود هر چه سریع تر به فکر تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی خود باشید تا به بیماری دیابت مبتلا نشوید.
دیابت بارداری
بروز این نوع دیابت بیشتر با تغییرات هورمونی در ارتباط است، چرا که هورمون های تولید شده توسط جفت به طور خاص بر روی میزان انسولین تاثیر می گذارد و عملکرد آن را مختل می کند. دیابت بارداری معمولا در ماه های آخر بادراری اتفاق می افتد. از علائم این نوع دیابت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت واژینال و دهانی و برفک واژن
- اختلال عملکرد جنسی زنانه
- عفونت مجاری ادراری
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
دیابت بی مزه
این نوع دیابت به علت اختلال در غدد درون ریز به وجود می آید و یک نوع بیماری مادرزادی شناخته می شود که تاکنون درمانی برای آن به وجود نیامده است. این اختلال در اثر فقدان هورمون ادراری (وازوپرسین) یا مسدود سازی عملکرد آن به وجود می آید و منجر به تشنگی زیاد و ادرار رقیق بیش از حد معمول می شود. برای تشخیص دیابت بی مزه حتما باید به متخصص غدد و متابولیسم مراجعه کرد.
علائم دیابت
دیابت مانند بسیاری از بیماری های دیگر دارای علائمی است، که با توجه به این علائم می توان جهت پیشگیری از پیشرفت بیماری به پزشک متخصص مراجعه کرد و درمان را آغاز نمود. برخی از شایع ترین و رایج ترین علائم این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس تشنگی شدید و نوشیدن مایعات زیاد
- احساس خستگی شدید
- خارش پوست، عفونت مخمری، بیماری تیرگی پوست، نوروپاتی و درد پا (در نوع 2)
- زخمی که به خوبی ترمیم نمی شود
- کاهش وزن بدون علت
- تکرر ادرار
- احساس گرسنگی شدید
- بروز برخی اختلالات بینایی مانند تاری چشم
- بروز عوارضی مانند خشکی دهان
با شدت افزایش قند خون، زمینه برای بروز عوارضی مانند کتواسیدوز یا اغمای دیابتی مهیا می شود. این عارضه یک نوع فوریت اورژانسی شناخته می شود و علائم زیر را در پی دارد:
- خشکی پوست و دهان
- تنفس سریع
- حالت تهوع
- چهره سرخ
- بوی دهان میوه مانند
- استفراغ یا درد معده
در صورت بروز این علائم، حتما باید با یک پزشک متخصص غدد مشورت کنید.
دلایل بروز دیابت
علل بروز دیابت معمولا بر اساس عوامل محیطی، پیشینه خانوادگی، وضعیت عمومی بدن و نژاد متفاوت می باشد. از دلایل شناخته شده بروز این بیماری می توان به مواردی مانند: وزن، سابقه خانوادگی، عدم تحرک، سن، نژاد یا قومیت، سندروم تخمدان پلی کیستیک، فشار خون بالا، بارداری، بیماری های ویروسی، سطح غیر طبیعی تری گلیسیرید و کلسترول اشاره کرد.
درمان دیابت
روش های درمانی با هدف قرارگیری موثر سطح گلوکز خون در محدوده نرمال خود انجام می شود. این شیوه های درمانی نسبت به نوع دیابت متفاوت می باشند.
روش های درمانی نوع 1
استفاده از انسولین، اعمال تغییراتی در رژیم غذایی و ورزش کردن
روش های درمانی نوع 2
استفاده از برخی داروهای غیر انسولینی، استفاده از انسولین، کاهش وزن و اعمال تغییراتی در رژیم غذایی
راهکارهای کنترل
به طور مرتب قند خون خود را کنترل کنید، چرا که پایش منظم و دقیق سطح قند خون در کنترل موثر این بیماری کمک شایانی می کند. در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.
تزریق انسولین، که به صورت خوراکی نمی توان از آن استفاده کرد چرا که آنزیم های معده در عملکرد آن اختلال ایجاد می کنند. این درمان معمولا برای مبتلایان به دیابت نوع 1 ، 2 و حتی دیابت بارداری مورد استفاده قرار می گیرد.
استفاده از برخی داروهای خوراکی که به تنظیم سطح گلوکز در بدن کمک می کنند.
درمان چاقی و کاهش وزن معمولا به افرادی که به نوع دو مبتلا هستند توصیه می شود. در برخی موارد چاقی به حدی زیاد است که رژیم غذایی و ورزش بی تاثیر می باشد و باید با جراحی، این مشکل برطرف شود.
پیوند لوزالمعده، معمولا برای افرادی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند پیشنهاد می شود.
نحوه تشخیص
بهترین راه تشخیص این بیماری، آزمایش خون می باشد. به افرادی که شاخص توده بدنی آن ها بیشتر از 25 است، پیشنهاد می شود حتما آزمایش قند خون بدهند. علاوه بر آن بهتر است هر 3 سال یک بار تست های غربالگری را انجام دهید. به خاطر داشته باشید که رژیم غذایی مناسب علاوه بر پیشگیری، می تواند به درمان دیابت نیز کمک کند.
مطلب پیشنهادی دیگر: نحوه درمان کبد چرب